Mieszkania dla osób z niepełnosprawnościami – czy będą łatwiej dostępne?

Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek postanowił zwrócić się w sprawie mieszkań dla osób z niepełnosprawnościami do Pawła Wdówika – pełnomocnika rządu ds. osób niepełnosprawnych. Ma to związek z licznymi skargami. Często wynika z nich, że jedynym rozwiązaniem dla osób z niepełnosprawnościami są centra opiekuńczo-mieszkalne. Z ich oferty nie mogą jednak skorzystać wszyscy. Ponadto skarżący zwracają uwagę na to, że nie ma żadnych działań dla osób, które opuszczają DPS-y oraz wynajmują mieszkania. W pismach można znaleźć prośby dotyczące dopłat do czynszu oraz możliwości uzyskania dofinansowania kosztów dostosowania mieszkania do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.

 

Rzecznik praw obywatelskich zwraca uwagę na to, że w konwencji o prawach osób niepełnosprawnych znajduje się zapis dotyczący zobowiązania władz do zapewnienia im dostępu do bezpiecznych i odpowiednich mieszkań. Takich mieszkań powinna być wystarczająca liczba, aby odpowiedzieć na potrzeby osób z niepełnosprawnościami. Ponadto powinny być one dostępne cenowo.

W 2019 roku pojawił się plan wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami. W jego ramach miał zostać wprowadzony pakiet trzech programów o nazwie „Mój dom” – dotyczący centrów opiekuńczo-mieszkalnych, budynków bez barier oraz mieszkań bez barier. Ostatni z nich przewidywał wprowadzenie dopłat do czynszu oraz dofinansowanie kosztów dostosowania mieszkania do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Programy zostały zaakceptowane, jednak nie zostały ujęte w tego typu planach w kolejnych latach. W 2021 roku rząd uwzględnił jedynie program dotyczący centrów opiekuńczo-mieszkalnych.

 

Zagadnienia mieszkalnictwa wspomaganego znalazły się w strategii na rzecz osób z niepełnosprawnościami na lata 2021-2030. Usługa mieszkalnictwa wspomaganego ma zostać uregulowana na poziomie ustawowym. Zakłada się ujednolicenie jej z usługą mieszkalnictwa chronionego. Mieszkania wspomagane mają dzielić się na dwa typy – treningowy (czasowy) oraz wspierany (na czas nieokreślony). Właściwe działania mają zostać podjęte do końca 2025 roku. Proponowane rozwiązania nie mają jednak charakteru systemowego. Dostęp do tej formy wsparcia jest ograniczony.

 

Rzecznik praw obywatelskich zwraca uwagę na brak rozwiązań, które umożliwiłyby uzyskanie dopłat do czynszu w mieszkaniach z rynku wtórnego. Osoby z niepełnosprawnościami mogą uzyskać dofinansowanie z PFRON na likwidację barier architektonicznych. Środki te nie są jednak wystarczające, aby zlikwidować wszelkie bariery w mieszkaniu. Ograniczona jest także pula środków na realizację tego zadania. W konsekwencji nie wszyscy zainteresowani mogą uzyskać pomoc.

 

W Ustawie o pomocy państwa w ponoszeniu wydatków mieszkaniowych w pierwszych latach najmu mieszkania wprowadzono zapis, z którego wynika, że gminy mogą przyjąć dodatkowe kryteria pierwszeństwa w ramach naboru wniosków. Jest to m.in. legitymowanie się orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Takie rozwiązania dostępne są głównie w średnich i dużych miastach. Wysokość czynszów może jednak ograniczać dostęp do takich mieszkań osobom najuboższym.

 

Pewnym rozwiązaniem dla osób o niskich dochodach jest możliwość uzyskania dodatku mieszkaniowego. Jest ona ograniczona zarówno dochodami, jak i powierzchnią lokalu. Z tej formy wsparcia można skorzystać przez 6 miesięcy.

 

Pełnomocnik rządu ds. osób niepełnosprawnych Paweł Wdówik z kolei zapowiada wprowadzenie trzech programów mieszkaniowych dla osób z niepełnosprawnościami – z funduszu PFRON. Na ten cel rząd przeznaczy 600 mln złotych.

 

Pierwszy program zakłada stworzenie małych, kameralnych miejsc. Nie będą one miały formy dotychczasowych domów pomocy społecznej, lecz postać wspomaganych mieszkań. Drugi program powstał z myślą o absolwentach. Skierowany jest dla osób z niepełnosprawnościami, które ukończyły 18. rok życia i są zdolne do podejmowania czynności prawnych. Będzie to pomoc w wynajmie mieszkania. Program ma charakter degresywny i ma za zadanie motywować do aktywności na rynku pracy. W pierwszym roku wynajmu program pokryje 100 proc. kosztów wynajmu, w drugim – 70 proc., natomiast w trzecim – 40 proc.

 

Trzeci program skierowany jest do osób z niepełnosprawnością narządu ruchu, które ze względu na swoje ograniczenia ruchowe nie mogą pokonać barier architektonicznych. Program ten zakłada możliwość uzyskania dofinansowania w postaci równowartości 15 mkw. nowego, wolnego od barier mieszkania. Zainteresowani będą mogli sprzedać stare mieszkania, aby kupić nowe z dofinansowaniem, dopasowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Warto jednak zaznaczyć, że z programu mogą skorzystać osoby, które w momencie składania wniosku nie ukończyły 65. roku życia. Zgłoszenia do programów będą przyjmowane od 10 czerwca. Regulamin znajduje się na stronie internetowej PFRON.

 

Dobry przykład daje Warszawa. Władze stolicy uruchomiły program „Dobrze u siebie”, z którego skorzystać mogą osoby z niepełnosprawnością ruchową, które nie wymagają wsparcia w całodobowym funkcjonowaniu. Jest on skierowany do osób aktywnych zawodowo.

 

Dwupokojowe mieszkania na wynajem dopasowane są do potrzeb osób z niepełnosprawnością ruchową. Zarówno same mieszkania, jak i cały budynek pozbawiony jest barier architektonicznych. Ponadto w garażu należącym do obiektu przewidziano specjalne, szersze (3,6 m x 5 m) miejsca parkingowe. Przykładem takiej realizacji jest budynek Towarzystwa Budownictwa Społecznego Warszawa Południe przy ul. Skaryszewskiej 3 w Warszawie.

 

Podejście do dostępu do mieszkań dla osób z niepełnosprawnościami ulega zmianie. Rząd przygotował programy, które mają umożliwić zainteresowanym usamodzielnienie się oraz zapewnić łatwiejsze życie bez barier architektonicznych. Czas pokaże, jak proponowane rozwiązania sprawdzą się w praktyce.